گیربکس چیست و چه وظایفی دارد؟
گشتاور تولیدی توسط موتور باید متناسب با نیاز خودرو به چرخ ها منتقل شود. وظیفه کنترل و تنظیم این قدرت با گیربکس یا جعبه دنده خودرو است. درواقع گیربکس به راننده اجازه می دهد تا خودرو را با سرعت‌های مختلف در شرایط متفاوت کنترل کند. اهمیت این بخش از این جهت است که هر موتوری قادر به تولید میزان مشخصی از توان و گشتاور است. اما از طریق گیربکس می‌توان بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، به سرعت دلخواه رسید. گیربکس در کنار این وظیفه مهم کارهای دیگری با درجه اهمیت متفاوت نیز انجام می‌دهد.
پیشگیری از سرعت‌های ناخواسته
به کمک گیربکس می‌توان خودرو را در سراشیبی‌ها و شرایط جاده‌ای که احتمال خروج سرعت از کنترل وجود دارد، اتومبیل را به صورت کامل در اختیار راننده قرار داد.
تنظیم جهت حرکت خودرو
به کمک گیربکس می‌توان جهت حرکت خودرو را به جلو و عقب کنترل کرد و به خودرو قدرت حرکت معکوس داد.
کار کردن موتور بدون حرکت خودرو
گاهی لازم است که موتور خودرو فعال باشد اما حرکتی صورت نگیرد. به کمک گیربکس می‌توان انتقال نیروی موتور به چرخ‌ها را متوقف و این امکان را فراهم کرد.
اجزا و قطعات گیربکس و چگونگی عملکرد آن
گیربکس‌ها به همان اندازه که مهم هستند از قطعات متعددی نیز تشکیل می‌شوند. مهم‌ترین بخش یک گیربکس چرخ‌دنده‌های آن هستند که بسته به نوع گیربکس در اشکال و جنس‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ساختمان گیربکس تعداد زیادی چرخ دنده روی هم سوار می‌شوند و بسته به فعالیت هر یک، میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ‌ها مشخص می‌شود. هریک از چرخ دنده‌ها نشانگر یکی از دنده‌های روی دسته دنده (سرعت دنده) داخل کابین هستند.
گیربکس اتوماتیک چیست؟
همان‌طور که اشاره کردیم، کلیه گیربکس‌ها برای انتقال قدرت موتور به سمت چرخ‌ها باید به یک نوع سامانه کلاچ مجهز باشند. گیربکسهای اتوماتیک نیز از کلاچ‌های مختص به خود استفاده می‌کنند، با این تفاوت که در آنها دیگر نیازی به کلاچ‌گیری توسط راننده نیست و مجموعه جعبه دنده به صورت نسبتا هوشمند این وظیفه را انجام می‌دهد.
همچنین ضریب دنده مورد نظر را نیز خود جعبه دنده برحسب شرایط انتخاب می‌کند و درنتیجه راننده دخالتی در کلاچ‌گیری و همچنین انتخاب ضریب دنده ندارد. البته بیشتر گیربکسهای اتوماتیک جدید این قابلیت را دارند که راننده به صورت دستی ضریب دنده را انتخاب کند و به آن تیپ ترونیک گفته می‌شود؛ اما در هر حال کلاچ گیری تماما توسط سامانه هوشمند جعبه دنده اتومات انجام خواهد شد.
گیربکس دستی چیست؟
جعبه دنده‌های دستی در اصل گیربکس‌هایی با مکانیزم کلاچ‌گیری غیراتوماتیک هستند. باید بدانید جعبه دنده‌ها نمی‌توانند به طور مستقیم و بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای به منبع تامین قدرت که در اینجا همان موتور است، متصل شوند؛ چراکه برای تعویض ضریب دنده نیاز است انتقال قدرت و گشتاور از سمت موتور به گیربکس برای مدتی قطع و سپس دوباره وصل شود. این کار توسط سامانه کلاچ انجام می‌گیرد.
در جعبه دنده‌های دستی یا غیراتومات، معمولا پدال کلاچ زیر پای چپ راننده تعبیه می‌شود تا با فشردن آن، صفحه کلاچ از موتور جدا شده و انتقال قدرت بین پیشرانه و جعبه دنده قطع شود. در این بین راننده می‌تواند به‌راحتی ضریب دنده مورد نظر خود را از طریق اهرم موجود در کابین انتخاب کرده و سپس با رها کردن پدال کلاچ، انتقال مجدد قدرت موتور به سوی گیربکس را موجب شود
تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی چیست؟
بر اساس نکاتی که گفتیم، تفاوت گیربکس اتوماتیک با دستی به صورت کلی در خودکار بودن یا نبودن کلاچ‌گیری و همچنین انتخاب ضریب دنده خلاصه می‌شود.
البته باید به این نکته اشاره کنیم که ساختار داخلی گیربکسهای اتوماتیک به طور کلی با جعبه دنده‌های دستی تفاوت زیادی دارد و نوع کلاچ‌های آنها نیز معمولا متفاوت از سامانه کلاچ به کار رفته در گیربکسهای دستی است.
انواع گیربکس اتوماتیک
برخلاف جعبه دنده‌های دستی که عمدتا دارای ساختار فنی تقریبا مشابه هستند، جعبه دنده‌های اتوماتیک انواع مختلفی دارند.
گیربکس اتومات AT
یکی از متداول‌ترین جعبه دنده‌های اتوماتیک که در بازار با کد AT شناخته می‌شوند، نوعی از جعبه دنده‌های اتومات هستند که سیستم کلاچ آنها از گونه مبدل گشتاور یا تورک کانورتر است. در این سیستم کلاچ‌گیری، گشتاور حاصل از موتور توسط یک مجموعه شامل توربین، پره‌ها، پمپ و…، از طریق جریان دورانی روغن به داخل گیربکس و از آنجا به سمت دیفرانسیل و چرخ‌ها منتقل می‌شود. این نوع جعبه دنده‌ها کارایی مناسبی دارند و از لحاظ استهلاک نسبت به دیگر گزینه‌ها دارای برتری هستند.
گیربکس اتوماتیک دوکلاچه DCT
جعبه دنده‌های دو کلاچه یا DCT از لحاظ ساختار داخلی شباهت بیشتری به جعبه دنده‌های دستی دارند اما سامانه کلاچ آنها کاملا متفاوت است. استهلاک این نوع گیربکس اتومات نسبت به نمونه‌های دیگر کمی بیشتر خواهد بود.
جعبه دنده‌های دو کلاچه بر اساس نوع سیستم کلاچ به دو گونه تر و خشک تقسیم‌بندی می‌شوند؛ در سیستم دو کلاچه خشک مجموعه پک کلاچ از طریق هوا خنک می‌شود اما در سیستم دو کلاچه روغنی، مجموعه کلاچ از طریق روغن خنک شده و درنتیجه استهلاک کمتری نسبت به مدل‌های دو کلاچه خشک نشان می‌دهد. هرچند که اتلاف نیرو در آنها کمی بیشتر از نمونه خشک است.
گیربکس CVT
گیربکسهای CVT یا ضریب متغیر پیوسته از مکانیزم تسمه و مخروط استفاده می‌کنند و درنتیجه ضرایب دنده آنها به صورت پیوسته است. در این نوع گیربکس تعویض دنده بسیار نرم انجام می‌شود اما کندی آن نسبت به دیگر نمونه‌ها کمی بیشتر است.
گیربکس AMT
جعبه دنده‌های نیمه‌خودکار یا AMT هم در اصل همان گیربکسهای دستی هستند که سیستم کلاچ گیری و تعویض دنده در آنها به صورت اتوماتیک در آمده است؛ بنابراین دیگر راننده نیازی به کلاچ‌گیری و انتخاب دستی دنده‌ها نخواهد داشت
